Gazete Güncel- Erzurum Konaklı’da 3170 metre yükseklikte inşa edilen Doğu Anadolu Gözlemevi, ışık kirliliği tehdidiyle karşı karşıya. ‘Kirlilik yüzünden astronomik gözlemlerin kalitesi düşebilir’ uyarısında bulunan Dr. Kazım Kaba, “Gözlemevinin atmosferik şartları kaliteli ve yeterli olmazsa kayıplar yaşarız” dedi.
Gelişen teknoloji, nüfus artışı, tüketim gibi faktörler dış aydınlatmanın elektrik tüketimindeki payını her geçen gün artırırken, son yıllarda ışık kirliliği de önemli bir çevre sorunu olarak öne çıkmaya başladı.
Işık Kirliliği Araştırma Projesi Sonuç Raporu'nda, 2016 yılında güncellenen ABD Hava Kuvvetleri Savunma Meteoroloji Uydusu Programı ile yeryüzünün uzaydan çekilen gece görüntüleri kullanılarak elde edilen bilimsel verilere de yer verildi. Bu verilere göre, Türkiye nüfusunun yüzde 97,8'i ışık kirliliği altında yaşıyor ve nüfusun yüzde 49,9'u Samanyolu'nu hiç görmüyor
Doğu Anadolu Gözlemevi tehdit aldında!
Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) bünyesinde, dönemin Kalkınma Bakanlığı ve Atatürk Üniversitesi desteğiyle 2012 yılından itibaren başarıyla yürütülen, Türkiye'nin 2023 vizyon projeleri arasındaki en büyük astronomi, astrofizik ve uzay bilimleri alanındaki temel bilim yatırımı olan “Doğu Anadolu Gözlemevi” ışık kirliliği tehdidiyle karşı karşıya.
Erzurum'da, astronomik açıdan büyük bir potansiyeli barındıran 3 bin 170 rakımlı Karakaya Tepelerinde yer alan gözlemevi, şehrin o bölgeye doğru yapılaşmasından dolayı ışık kirliliği problemiyle burun buruna geldi.Yapılacak olan astronomik gözlemlerin tehlikeye girmemesi için uyarıda bulunan Atatürk Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü öğretim üyesi olan Dr. Kazım Kaba, yetkilileri uyararak ışıklandırmanın doğru şekilde yapılması gerektiğine dikkat çekti
Türkiye’de ilk olacak
Işık kirliliğini, ışığın gereksiz yerde gereğinden fazla kullanılması olarak tanımlayan Dr. Kazım Kaba, kirliliğin iki çeşidinin olduğunu ifade ederek, “Genellikle sokak lambaları, araba farları, bina aydınlatmaları ve dış mekan aydınlatmaları ışık kirliliğinin nedenleridir. Biz daha çok insan eli ile yapılmış yapay ışık kirliliğine odaklanarak çalışma yürüttük. Erzurum genelinde 63 merkez ve farklı ilçelerdeki noktalarda ölçümler yaparak ışık kirliliğinin ne durumda olduğunu tespit etmeye çalıştık. Bunların yanısıra uydu verilerinden gözlem yaparak mevcut ışık kirliliğini ortaya koyacağız. Çalışma kapsamında hedefimiz yıllara göre artan veya azalan ışık kirliliğini tespit etmek, yüzey örtüsünün ışık kirliliğine etkisinin olup olmadığını verilerle ortaya koymak. Ayrıca proje kapsamında Doğu Anadolu Gözlemevi yerleşkesinde ilerleyen günlerde güneş fotometresi ile atmosferik aerosol ölçümü de başlatılacak. Bu ölçüm için ayrıca yurtdışından cihaz alındı. Bununla birlikte Türkiye’de böylesine bir coğrafyada bu ölçümü yapan ilk kurum Doğu Anadolu Gözlemevi olacak” dedi
Ekonomik maliyeti büyük
Işık kirliliğinin başta astronomik gözlemleri etkilediğini ifade eden Dr. Kaba, “Aşırı ışık kullanımı ekonomik anlamda da büyük maliyetlere sebep oluyor. Bunun yanısıra çevreye, insana, hayvana zararları da çok fazla. Pek çok hayvanın doğal yaşamını da tehdit eden bir durum. İnsanlarda ise yapay ışığa maruz kalmak uyku düzenini etkiler, melatonin üretimini azaltarak sağlık sorunlarına yol açabilir. Enerji israfı da cabasıdır; gereksiz aydınlatma hem ekonomik hem de ekolojik açıdan olumsuz sonuçlar doğurur” diye konuştu
Gözlemevi ışık kirliliği tehdidi altında
Yapılaşmayla birlikte ortaya çıkan ışık kirliliğinin Doğu Anadolu Gözlemevinde yapılacak olan çalışmalara zarar verebileceğini ifade eden Kaba, yetkilileri uyararak o yerleşke civarına imarın ve ışıklandırmanın doğru şekilde yapılması gerektiğine dikkat çekti.
Işık kirliliği gözlemevini etkilerse yapılan ölçümlerin kalitesinin düşebileceğini ifade eden Kaba, sözlerine şöyle devam etti: “Burada gözlemler kısıtlanabilir. Bunu aşmak için ışık kirliliği kaldırılacak ya da kirliliğin olumsuz etkilerini elimine edecek ekstra cihazlar kullanılacak. Bunlar gözlemevine ekstra maliyet demek. Sadece ülkemize değil dünyanın çeşitli noktalarından gelecek olan araştırmacılara hizmet verecek olan gözlemevi ciddi bir getiri sağlayacak. Dolayısıyla buranın atmosferik şartları kaliteli ve yeterli olmazsa kayıplar yaşarız. 2012’den 2025 yılına kadar ki süreye baktığımızda şehir bu tarafa kayıyor ve gökyüzü aydınlığı artıyor. Bu yüzden gözlemevi bu durumdan etkilenecektir. Bu durumun önüne geçilmelidir. En azından gözlemevinin civarında çalışmalar yapılıp ışıkların etrafı korumayla kapatılabilir.”
“Kar örtüsü gökyüzü parlaklığını artırıyor”
Kentleşmeyle birlikte ışık kirliliğinin yaşandığını aktaran Kaba, tedbir olarak doğru ışıklandırmanın yapılmasını gerektiğine vurgu yaparak sözlerini şöyle sürdürdü: “Özellikle bizim bölgemizde ekstradan kar örtüsü gökyüzü parlaklığını artırıyor. Işıkları yansıtarak şehrin daha aydınlık olmasını sağlıyor. Ayrıca yanlış ışıklandırmalar da bu konuda önem arz ediyor. Bu durumun önüne geçmek için doğru aydınlatmalar yapılabilir veya lambaların etrafına korumalar yapılabilir. Aşırı ışık saçan reklam panolarına, bina aydınlatmalarına da dikkat edilmelidir. Bu tarz etmenler ışık kirliliğini artıran şeyler.
Çözüm; doğru ve yeterli ışıklandırma
Işık kirliliğinin genellikle dar ve çok aydınlatılmış yerlerde yoğun olduğunu aktaran Kaba, “Genellikle şehir merkezlerinde daha yoğun bir ışık kirliliği ile karşı karşıyayız Kırsala gittikçe bu durum azalıyor. Merkezde özellikle Terminal Caddesi mevkii, Büyükşehir Belediyesinin önü, Kuğulu Park gibi noktalarda ışık kirliliği fazla. Buna paralel olarak yerleşimin daha az olduğu özellikle kırsalda kirlilik daha az. Işık esasen zararlı değil önemli olan onu nasıl ve ne şekilde kullandığınız” diye konuştu.
Şeyma TAHİR/ Pusula