Gazete Güncel-  Sayıştay’ın 2024 yılı Erzurum Valiliği Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı Denetim Raporu, ‘çarpıcı tespitler’ ortaya koydu. 59 sayfalık raporda 8 adet ‘Mali Raporları Etkileyen’, 14 adet de ‘diğer’ olmak üzere toplam 22 bulgu yer aldı.

Sayıştay’ın denetim raporuna göre, YİKOB yıllardır süren bir uygulamayla kamuyu zarara uğratma riskiyle karşı karşıya kaldı. Raporda, kurumun bu uygulamayı sona erdirmek için önceki Sayıştay tespitlerine rağmen hiçbir adım atmadığı belirtildi.

Sayıştay denetçileri, Elektrik Piyasası Bağlantı ve Sistem Kullanım Yönetmeliği’ne göre, tüketicilere (kamu binaları dahil) enerjinin bina giriş noktalarına kadar getirilmesi, yani trafo kurumları ve hat tesis giderleri tamamen dağıtım şirketlerinin yasal sorumluluğunda olduğunu hatırlattı. Ancak YİKOB’un yönetmeliği hiçe saydığı tespit edildi.

Şirketin yapması gereken trafo ve hat yatırımlarının bedelini kendi bütçesinden ödediği, ödediği bu yatırım bedelini ilgili elektrik dağıtım şirketinden yasal faiziyle birlikte geri almadığı belirlendi.

Yıllardır süren ihmal: “Talep ettik” dediler, işlem yapmadılar!

Bu bulgu, YİKOB raporunda ilk kez yer almadı. Kurumun daha önceki 2018 Sayıştay Denetim Raporu’nda da aynı konuda uyarıldığı yine Sayıştay raporunda yer aldı. YİKOB’un 2018’de “dağıtım tesis giderlerinin ilgili şirketten talep edildiği” yönünde cevap vermesine rağmen, 31 Aralık 2024 tarihine kadar bu konuda hiçbir hukuki işlem başlatmadığı tespit edildi.

İhalelerde “Bedelsiz Trafo” şartı hukuki değil!

Kamu bütçesinden yapılan milyonlarca liralık harcama yasal olarak geri alınmazken, YİKOB’un, yapım işi ihalelerinde yüklenici firmalara trafo kurulumlarını ve bina bağlantı noktasına kadar enerji getirme giderlerini ‘bedelsiz’ yapma şartı koyduğu da belirlendi.

Sayıştay, bu uygulamanın hukuki karşılığının olmadığını vurgulayarak raporda, “İstekliler tekliflerini belirlerken, trafo kurumları ile enerjinin bina bağlantı noktalarına kadar getirilmesine ilişkin giderleri, üzerine kâr eklemek suretiyle dikkate almaktadırlar. Söz konusu trafoların yüklenici tarafından bedelsiz olarak yapılması mümkün değildir” ifadelerine yer verdi.

Hukuki süreç başlatılmalı

Sayıştay raporunda, kamu binalarının hizmete açılmasının gecikmemesi için YİKOB tarafından karşılanan bu yatırım tesis giderlerinin, ilgili elektrik dağıtım şirketlerinden yasal faizleriyle birlikte derhal geri alınması talep edildi. Bu alacağın geri alınmaması, kamu zararı oluşmasına yol açmaktadır.

İşte Erzurum Valiliği YİKOB Sayıştay raporunda yer alan tespitlerden bazıları!

Müfettişler, kurumun mali yönetimi ve ihale süreçlerindeki büyük zafiyetleri gözler önüne serdi.

Mali tablolar ve ihale süreçleri mercek altına alındı.

Devletin 95 taşınmazı kayıtlarda yok!

Müfettişler, kamu mallarının kaydını tutmakla yükümlü olan kurumun, kendi mülklerinden bihaber olduğunu belgeledi. Tapuda kurumun üzerine kayıtlı görünen 205 taşınmazdan 95’inin devletin muhasebe kayıtlarında ‘hiç olmadığı’ tespit edildi. Rapora göre, mevzuat gereği 2017 yılına kadar tamamlanması gereken fiili sayım ve kayıt işlemlerinin, 2024 yılında dahi bitirilemediği belirlendi.

Tapuda var, defterde yok

Sayıştay denetçileri kurumdan taşınmaz listesini istediğinde gerçek ortaya çıktı. Kurumun elinde fiilen 205 adet taşınmaz bulunurken, muhasebe kayıtlarında ve icmal cetvellerinde sadece 110 adet taşınmazın yer aldığı görüldü. Kurumun mülkiyetinde veya kullanımında olan ‘95 adet taşınmazın’ fiili envanterinin yapılmadığı ve varlık hesaplarına hiç kaydedilmediği belirlendi.

Bilanço hatalı

Bu devasa eksiklik nedeniyle kurumun 2024 yılı bilançosundaki ‘250 Arazi ve Arsalar’, ‘252 Binalar’ ve ‘500 Net Değer’ hesaplarının tamamen hatalı olduğu ve gerçeği yansıtmadığı vurgulandı. Sadece kayıp taşınmazlar değil, kayıtlarda görünen 110 taşınmazın da usulüne uygun kaydedilmediği ortaya çıktı. Mevzuata göre taşınmazların ‘piyasa rayiç bedeli’ veya ‘maliyet bedeli’ üzerinden kaydedilmesi gerekirken, kurumun bu mülkleri çok daha düşük olan ‘emlak vergisi değerleri’ üzerinden kaydettiği tespit edildi. Bu durum, devletin varlıklarının kâğıt üzerinde olduğundan çok daha değersiz görünmesine neden olduğu yorumlarına yol açtı.

YİKOB’un savunması: Sistemde silme tuşu yoktu

Sayıştay’ın bu çarpıcı tespitine karşı kurumun verdiği savunma ise dikkat çekti. Yetkililer, mükerrer ve hatalı kayıtların sebebini kullandıkları otomasyon sistemine bağladı. Kurum cevabında; “Kullanım amaçlarını yanlış girdik, sistemde silme veya güncelleme menüsü olmadığı için tekrar giriş yapınca mükerrer kayıt oluştu” denildi. Ayrıca kurum, hatayı fark edip 2025 yılı içinde belediyelerden alınan verilerle düzeltme yapmaya başladığını belirtti. Ancak Sayıştay, 2025’te yapılan düzeltmenin, denetlenen 2024 yılı mali tablolarının ‘güvenilmez ve hatalı’ olduğu gerçeğini değiştirmediğini not düştü.

1.6 Milyar TL’lik biten binalar hala inşaat!

Raporun en dikkat çeken mali bulgusu, tamamlanmış devlet binalarının muhasebe kayıtlarındaki durumu oldu. Yapımı biten ve geçici kabulü yapılarak teslim alınan binaların, kayıtlarda hala “inşaatı devam ediyor” (Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı) olarak gösterildiği ortaya çıktı.

Sayıştay, biten binaların “Binalar Hesabına” aktarılmadığını ve bu hatanın büyüklüğünün tam 1 milyar 623 milyon TL olduğunu tespit etti. Üstelik kurumun, bu kabul işlemleri düzgün yapılsın diye dışarıdan danışmanlık hizmeti satın almasına rağmen, işlemlerin zamanında yapılmadığı ortaya çıktı. Sayıştay denetçileri, bu hatanın, idarenin mali tablolarının güvenilirliğini zedeleyecek ölçüde birikim meydana getirdiğini vurguladı.

Milyonluk ihalede ne kabul raporu ne de gerçek fiyat araştırması var!

Erzurum Valiliği YİKOB tarafından gerçekleştirilen buzağı septisemi ve kuduz aşısı alım ihaleleri de Sayıştay denetimine takıldı.

Rapora göre, ihalelerde yaklaşık maliyet belirlenirken rekabeti yansıtan bir fiyat araştırması yapılmadı, hatta teslim alınan aşılar için mevzuatın zorunlu kıldığı muayene ve kabul raporu bile düzenlenmedi. ‘Mal Alımı İhalelerinde Mevzuata Uyulmaması ve Muayene ve Kabul Raporu Düzenlenmemesi’ başlığı altında tespitlerine yer veren müfettişler, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun ‘saydamlık, rekabet ve kaynakların verimli kullanılması’ gibi temel ilkelerinin YİKOB tarafından çiğnendiğini tespit etti.

Teklifler arasında uçurum var!

Raporda yer alan en çarpıcı tespit, yaklaşık maliyetin belirlenme sürecindeki ihmaller oldu. Buzağı septisemi aşısı alım işinde, mevzuata uygun bir fiyat araştırması yapılmayarak sadece iki firmadan teklif alındı. Yaklaşık maliyet hesabına esas alınan bu iki teklif arasındaki farkın birinin diğerinin neredeyse iki katı olduğu ortaya çıktı: Birinci fiyat ‘28.700.000 TL’ iken, ikinci fiyat ‘18.900.000 TL’ olarak belirlendi. Ayrıca bu yüksek fiyat tekliflerinin gerçekliğini kanıtlayıcı hiçbir belgenin bulunmadığı da raporlandı.

Raporda, yaklaşık maliyetin bu şekilde yüksek ve gerçekçi olmayan fiyatlarla hesaplanmasının, ihalelerin de yüksek bedellerle sonuçlanmasına ve kamu kaynaklarının verimsiz kullanılmasına neden olabileceği vurgulandı.

Rapor düzenlenmedi!

Bu arada aşı alım işindeki ikinci büyük ihmal, teslimat aşamasında yaşandı. Teslim alınan aşılara kabul raporu düzenlenmediği de tespit edildi.

Mal alımları muayene ve kabul işlemlerine dair yönetmelik, teslim edilen ürünlerin ihale dokümanındaki niteliklere uygun olup olmadığının kesin bir şekilde belirlenmesini ve imzalı ‘Muayene ve Kabul Raporu’ düzenlenmesini zorunlu kılarken, YİKOB’un, buzağı septisemi aşısı alım işinde bu rapora hiç yer vermediği ve ürünlerin mevzuata uygunluğuna dair hiçbir belgenin düzenlenmediği belirlendi.

YİKOB Savunması: Mecburen kısıtlı kaldık

Kurum savunmasında, “Biyolojik ürün olan septisemi aşısı sağlayıcıları yeterli olmadığı için fiyat araştırması mecburen kısıtlı kalmaktadır” dese de Sayıştay bu savunmayı kabul etmedi. Denetçiler, piyasa rayiçlerini yansıtmayan fiyatların ortalamaya dahil edilmesinin yaklaşık maliyeti yükselttiğini belirterek, Kanun’un temel ilkelerine uyulması gerektiğini tekrarladı.

Teknik Şartname Yönetmeliğine uymamışlar!

Denetçilerin bir diğer tespiti, ‘Danışmanlık Hizmetleri Teknik Şartnamelerinde İşin Yapılması İçin Gerekli Makine ve Teçhizat Sayısı ve Niteliğine Yer Verilmemesi’ başlığı oldu.

Danışmanlık hizmeti ve diğer hizmetlere ilişkin teknik şartnamelerde işin yapılabilmesi için gerekli görülen, makine, teçhizat ve diğer ekipmanın sayısına ve niteliklerine dokümanda yer verilmediği ve bu hizmetlerde kullanılacak malzeme, araç, makine ve ekipman konusunun tamamen belirsiz olduğu ortaya çıktı. Ayrıca binaların deprem performans analizi hizmeti ihalelerinde, şartnamelerde “her türlü gider” veya “benzeri işler” gibi belirsiz ve muğlak ifadelere yer verilerek ihale dokümanlarının mevzuata uygun hazırlanmadığı tespit edildi.

Para ödedikleri danışman işi aksattı!

Raporda dikkat çeken başlıklardan biri de ‘Danışmanlık Hizmeti Yüklenicisinin Yapım İşlerinin Kesin Kabullerin Zamanında Yapılmasına İlişkin Sorumluluğunu Sözleşmeye Uygun Olarak Yerine Getirmemesi’ başlığı oldu. Erzurum Valiliği YİKOB’un yapım işlerinin geçici ve kesin kabul işlemleri için danışmanlık hizmeti satın alınmasına rağmen, yüklenici firmanın sözleşme gereği sorumluluğunu zamanında yerine getirmediği ve kabul işlemlerinin aksadığı görüldü.

Müfettişler raporda, şu ifadeler yer verdi.

“Danışmanlık şirketlerinin yapım işlerinin geçici ve kesin kabullerinin yapılmasına ilişkin sorumluluklarını sözleşmelere uygun olarak yerine getirmedikleri; geçici ve kesin kabul işlemleri için İdare ve yapım işi yüklenicileri arasındaki koordinasyonu sağlamak ve gerekli kabul evrakını düzenlenmek danışmanlık şirketlerinin sorumluğunda olmasına rağmen, geçici ve kesin kabullerin zamanında yapılmadığı ve teminat sürelerinin aşıldığı görülmektedir.”

Hurda envanteri sıfır!

Dikkat çeken bir bulgu da ‘Hurdaya Ayırma İşlemlerinin Yapılmamış Olması’ başlığıydı. Erzurum Valiliği YİKOB’un kurumun kurulduğu tarihten bu yana, ekonomik ömrünü tamamlayan veya kullanılamaz hale gelen malzemeler için hiçbir hurdaya ayırma işlemi yapmadığı belirlendi. Raporda, “Kurum tarafından hurdaya ayırma işlemlerinin yapılmamış olduğu; hurdaya ayrılması gereken demirbaşların, toplanması, ambara giriş, satış ve imha işlemlerine ilişkin kurumsal bir düzenleme bulunmadığı ve hurda yönetiminin etkin bir şekilde gerçekleştirilmediği tespit edilmiştir” denildi.

Müteahhidin eksik işleri fiyatlandırılmadı!

Raporda yapım işlerinin geçici kabul tutanaklarında kabule engel teşkil edebilecek düzeyde eksiklikler bulunduğu görülmesine rağmen bu eksikliklerin bedellerinin mevzuata uygun olarak fiyatlandırılmadığı tespit edildi. Rapora, “Yapım işlerinde, kabul komisyonunca düzenlenen geçici kabul tutanağında kabule engel nitelikte olmamakla birlikte yapılan işte kusur ve eksiklikler tespit edildiği ancak bu eksikliklerin sözleşme bedelinin yüzde beşini geçip geçmediğine yönelik bir fiyatlandırmanın yapılmadığı görülmüştür” notu düşüldü.

Sayıştay: Gerçekçi değil!

Bu arada ihalelerde yaklaşık maliyetlerin mevzuata uygun olarak ve gerçekçi bir biçimde hazırlanmadığı da ortaya çıktı. Raporda, “İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmadığı; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimlerinin dikkate alındığı ve yaklaşık maliyetlerin gerçekçi biçimde hazırlanmadığı tespit edilmiştir” denildi.

YİKOB mevzuatı hiçe saymış!

Raporda müfettişler, ‘Taşınmazların Kiralanmasına İlişkin İhale Süreçlerinde Mevzuata Uyulmaması’ tespitine tam 5 sayfa ayırdı. Mevzuatı hiçe saydığı belirlenen Erzurum Valiliği YİKOB’un taşınmazların kiralanması süreçlerinde mevzuata uymadığı, borcunu ödemeyen kiracıların sözleşmelerini feshetmediği, teminatların gelir kaydedilmediği ve ihalesiz süre uzatımı yaptığını tespit etti.

Müteahhitlere yakıtı dâhil binek araç aldırıldı!

Sayıştay denetim raporu, Erzurum Valiliği YİKOB’un yapım işleri ve danışmanlık hizmet alımı ihalelerine, işle doğrudan bağlantısı olmayan ve tüm masrafları yükleniciye ait olacak şekilde binek araç şartı koyduğunu ortaya çıkardı. Bu uygulama, kamu ihale mevzuatına aykırı bulunarak, gizli maliyet yaratılması ve rekabetin kısıtlanması anlamına geliyor. Raporda, idarenin kendi hizmet aracı ihtiyacını, ihale ettiği yapım veya danışmanlık işlerinin şartnamesine ekleyerek yüklenici firmalara dolaylı yoldan ödettiği belirlendi.

İşle ilgisi olmayan şart!

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na göre, ihalelere, o işin yürütülmesiyle doğrudan ilgili olmayan ve farklı yöntemlerle temin edilebilecek hizmet kalemleri eklenemeyeceğini vurgulayan müfettişler, YİKOB’un bu kuralı ihlal ettiğini belirledi.

İhale dokümanlarında, kontrol teşkilatının kullanımı için yüklenicinin ‘yeni model, otomatik vitesli binek araç’ tahsis etmesi şartı getirildiği tespit edildi. Bu araçların akaryakıt, vergi, sigorta, bakım ve onarım gibi tüm giderleri de yükleniciye yüklenirken, araçların bedeli, birim fiyat teklif cetvelinde ayrı bir kalem olarak yer almadığı için, yüklenicinin bu maliyeti, teklif ettiği ana iş kalemlerinin fiyatlarını artırarak ‘dolaylı yoldan kamuya ödettiği’ tespit edildi.

Sayıştay, bu tespitleri sonucunda kamu kaynaklarının şeffaflıktan uzak, kontrolsüz bir şekilde kullanılmasına yol açıldığını ve rekabet ortamının bozulduğunu bir kez daha tescilledi.

Onur SAĞSÖZ / Ajans Palandöken-