Gazete Güncel- Millî Mücadele hareketinin dönüm noktalarından olan ve Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atıldığı Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919) ulusal egemenliğin koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilen ilk kongre olması nedeniyle tarihte önemli bir yere sahip. Vatan toprağını kurtarmak için sıkıntılı süreci Erzurum'dan sürdüren Atatürk ve silah arkadaşları, bu kongre sayesinde ülkenin bağımsızlığa giden yolu da açtı.

Henüz zaferin kazanılmadığı fakat umudun filizlendiği bu topraklarda Mustafa Kemal’in Erzurum’daki 57 günü, bir milletin uyanışının sessiz adımlarıydı. Atatürk'ün "Tarih bunu ender ve büyük bir kongre olarak kaydedecektir" dediği ilk milli kongre olan Erzurum Kongresi'nde bağımsızlık savaşının esas kararları alındı. 106 yıl önce "Vatan bir bütündür parçalanamaz" şuuruyla çıkılan bu yolda Cumhuriyetin temelleri bu şehirde atıldı.

Umudun Yeşerdiği Topraklar: Erzurum

Kongreyi yapmak ve bağımsızlık meşalesini yakmak için Erzurum’a gelen Mustafa Kemal Atatürk ve beraberindeki heyet, başta Erzurumlular olmak üzere Türk milletinin işgale karşı topyekûn direniş kararlılığını tüm dünyaya ilan etti. Sokak sokak gezip, ailelerin sofralarına konuk olan Mustafa Kemal Atatürk’ün pek bilinmeyen 57 günlük Erzurum anılarını ise tarihçi yazar Muzaffer Taşyürek, ‘Umudun Yeşerdiği Topraklar’ adlı kitabında yazdı.

20 yıllık emek

Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a gelmek için yola çıktığı güzergahta ilk durağının Ilıca’daki bir konak olduğunu kaydeden Taşyürek, tarih kitaplarında yazmayan olayların arka planını şöyle anlatıyor: “Mustafa Kemal Ilıca’da karşılanıyor ve bir bahçede kahve içtiği biliniyor. Bu bilgiyi kitaplardan biliyoruz ama arka planına bakmak aklımıza gelmiyor. Bu insan saatlerce süren bir yolculuktan gelmiş, bir yerde duruyor ve kahve içerek ayrılıyor mu? Mustafa Kemal Paşa da bizim gibi bir insandı. İhtiyaçları vardı, o da acıkıp, yorulabilir. 7 gün burada kaldı ama sadece kongre için çalışmalar yapmadı, insanlarla da bağlar kurdu. Tarih kitaplarımız bu konuları hep göz ardı eder, arka planını vermez. 20 yıl boyunca üzerinde çalıştığım ‘Umudun Yeşerdiği Topraklar’ adlı kitabımda bu eksiği giderdim. Örneğin Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekileri Ilıca’da karşılayanlar Erzurum’un tanınmış isimlerinden olan Naci Elmalı’nın dedesi olan Menzilci Haşim Bey’dir. Mustafa Kemal’in orada konakladığı, dinlendiği, yemek yiyip kahvesini içtiğini, ailelere konuk olduğunu biliyoruz”

“Erzurum’da bilardo da oynamış”

Atatürk’ün Erzurum Kongresinin yanı sıra 57 gün boyunca halkla iç içe bir vakit geçirdiğini de ifade eden Taşyürek, “Mustafa Kemal Paşa 1919’da Erzurum’da bilardo da oynamıştır. Ruslar burada iki sene kaldığı sürede bu tarz etkinlikleri yapmışlar. Örneğin; sinemayı, tiyatroyu Ruslar getirdi, bilardo da onlardan biri. Taşmağazaların sonunda Tahtacılar Caddesine dönen bir yolda dört katlı bir bina var. Bu binanın da Menzilci Haşim Bey’e ait olduğunu biliyoruz. Binanın üst katları otel olarak kullanılıyor alt katı ise dükkân. İşte Atatürk orada bilardo oynamış” diye konuştu.

“Erzurumlu Atatürk’e kol kanat gerdi”

Erzurum’da kongre yaptıktan sonra Sivas’a gitmek için hazırlanan Mustafa Kemal Paşa ve ekibinin yaşadığı maddi zorluklara da değinen Taşyürek, Erzurumlunun Atatürk’e kol kanat gerdiğini de ekleyerek sözlerine şöyle devam ediyor: “Buradaki kongrenin ardından Sivas’a gitmek için hazırlıklar yapılması gerekiyor ama elde avuçta bir şey yok. Süleyman Necati, Kazım Yurdalan gibi isimler esnaftan para topluyorlar ama miktar cüzi. Dönemin Erzurum esnafı Mustafa Kemal’e dört elle sarılıyor. Onlardan biri yine Naci Elmalı’nın dedesi. Ticaretle uğraşan Haşim Bey, kasasının anahtarlarını Mustafa Kemal’e uzatarak istediğiniz miktarı alabilirsiniz diyerek, tam destek olmuş. Tarihi belgelerde de geçen bu olay için keçeden bir kesenin içinde 100 altının alındığı nakledilir.

Savaş bittikten, Cumhuriyet kurulduktan sonra Haşim Bey ailesine TBMM’den yazılan bir yazı var. Bu yazıda ise ‘Mustafa Kemal Paşa’ya vermiş olduğunuz para bankaya yatırılacaktır, hesap numarası istiyoruz’ ibaresi yer alıyor. Cevaben ise şöyle bir yazı gönderiliyor ‘Biz bu altınları Mustafa Kemal Paşa’ya vermedik, milli mücadeleye verdik.’ Görüldüğü üzere Erzurumlular Mustafa Kemal’e kol kanat germiş bir millet. Bir diğer önemli isim ise emekli Binbaşı Süleyman Somunoğlu. Sivas’a gitmek için para arandığını öğrenen Somunoğlu ise Mustafa Kemal’e 800 lira vererek destek olan gizli kahramanlardan. Mazhar Müfit Kansu Türk Tarih Kurumu’ndan çıkmış olan ‘Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber’ adlı iki ciltlik eserinde bu olaydan bahseder”

Tarihe şahitlik eden konak

3 Temmuz 1919’da Millî Mücadele’yi başlatmak için Erzurum’a gelen Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kaldığı ilk binanın bugünkü ‘Atatürk Evi’nin olmadığını da kaydeden Taşyürek, “Atatürk’ün Millî Mücadele’nin adımlarını attığı günlerde Erzurum’da ayak bastığı ilk ev olan tarihi konak Dr. Tayyip Cinisli’ye aitmiş. Daha sonra ise Erverdiler’e geçmiş şimdilerde ise başka bir şahsa ait. Burada geldiğinde bu konakta 7 gün kalıyor. Orası Atatürk’ün üniformasını çıkarıp sivil hayata dönmesine tanıklık etmiş bir konak. Daha sonra Mustafa Kemal sivil hayata geçince Kazım Karabekir şu an Çaykara Caddesinde yer alan Atatürk Evi’ne getiriyor” ifadelerine yer verdi.

Aşiret ağaları ile görüştü

Kongrenin, 1881 yılında Mıgırdıç Sanasaryan tarafından kurulan ve 1912'de Ermeni olaylarından sonra kapatılan Sanasaryan Koleji'nin binasında gerçekleştirildiğini ifade eden Taşyürek, “Kolej, bir eğitim kurumu olmanın yanı sıra bölgedeki önemli bir Ermeni kültür merkeziydi. Kongreyi orada yaparak dünyaya önemli mesajlar verildi. Ayrıca Atatürk bu kongreye sivil katıldı. Alınan kararlara ek olarak Mustafa Kemal, Erzurum hemşerisi, mebusu seçildi. Atatürk, Erzurum Kongresi sonrasında şehirden hemen gitmiyor. Bölgedeki aşiret ağalarına mektup yazıp hepsinin desteğini aldı. 57 gün boyunca burada çalışmalar yaptı” diye konuştu.

Atatürk’ün seccadesi

Mustafa Kemal Atatürk’ün Erzurum’da kaldığı günler boyunca farklı ailelere konuk olduğunu ve pek çok hatıranın bilindiğini aktaran Taşyürek, “Dönemin önemli ailelerinden olan Korucuk ailesi Atatürk’ü evinde ağırlayan isimlerin başında geliyor. Korucuk ailesinin Mustafa Kemal Atatürk’ü evlerinde misafir ettiğini ve evlerinde bulunan bir seccade de namaz kıldığını biliyoruz. O seccade ise Ankara’da bir evde hala muhafaza ediliyor” dedi.

“Gözümüz gibi bakıyoruz”

Atatürk’ün yıllar önce kongre için geldiği Erzurum’da kaldığı evde namaz kıldığı seccadeyi evinde muhafaza eden Onur Gürel, bu kıymetli hatıraya gözü gibi baktığını dile getirdi. Geçmişi yâd ederek seccadenin eline ulaşma sürecini aktaran Gürel, “Bu kıymetli seccade bize eşimin ailesinden geldi. Şu anki Korukçu İş Merkezinin yerinde evleri olan bir aile Mustafa Kemal’i evlerinde misafir ediyor. Kalınan ev Ahmet Rıza Korukçu’nun evi. Gazi Paşa akşam olduğunda istirahate çekilmek istiyor ve ev sahiplerinden seccade istiyor ve namaz kılıyor. Bu zamana kadar bu emaneti bizler sakladık, gözümüz gibi baktık. Bize bu emaneti Nazım Saraçoğlu ve eşimin annesi Sevil Korukçu verdi. Onlara da büyük dedelerinden hatıra kalmış. Sevil hanım o dönem Korukçu ailesinin kızı oluyor. Seccadeye sahip çıkmamızı tembih etti, bizler mal sahibi değiliz sadece emanetçiyiz. Ayrıca büyüklerimizin bize aktardıklarına göre de İsmet Paşa her Erzurum’a geldiğinde o seccadeyi ister ve namaz kılarmış. Elimizde bir belge vs. yok çünkü eskiden misafirin evde nasıl ağırlandığı, neler yapıldığını anlatmak, ispatlamak ayıp karşılanırdı” diye konuştu.

Kaynak